Chân dung Giáo sư Đặng Văn Chung
ếu Tôn Thất Tùng là người thầy thuốc ngoại khoa tiêu biểu, thì Đặng Văn Chung là người thầy thuốc nội khoa tiêu biểu trong y học Việt Nam hiện đại. Ông đã để lại nhiều bộ sách gối đầu giường cho nhiều thế hệ thầy thuốc Nội khoa ở nước ta.
GS Đặng Văn Chung sinh năm 1913, quê ở Sa Đéc, học tại trường Trung học Chasseloup-Laubat, một “trường Tây” ở Sài Gòn trước cách mạng, chỉ tuyển những học trò giỏi.
Cùng với GS Tôn Thất Tùng đậu vào trường Đại học Y-Dược Hà Nội, trở thành bạn thân và cùng thi đỗ nội trú. Tôn Thất Tùng trực tại bệnh viện Phủ Doãn, Đặng Văn Chung tại bệnh viện Bạch Mai.
Chẩn đoán bệnh như thần
Sau ngày Hà Nội giải phóng, Đại học Y- dược Hà Nội khai mạc khóa học đầu tiên. Theo đề nghị của GS Hồ Đắc Di và GS Tôn Thất Tùng, GS Đặng Văn Chung được Nhà nước ta tin cậy bổ nhiệm làm Phó Hiệu trưởng Đại học Y Hà Nội (Hiệu trưởng là GS Hồ Đắc Di) kiêm Chủ nhiệm Khoa Nội Bệnh viện Bạch Mai. Vừa giảng dạy và nghiên cứu khoa học, vừa làm công tác điều trị tại bệnh viện đa khoa lớn nhất miền bắc, GS Chung rất bận. Mỗi tuần có bảy ngày – không trừ chủ nhật – ông đều làm việc.
Sáng hôm ấy , theo lệ thường, ông khoác áo choàng trắng, đeo ống nghe đi khám bệnh ở dãy nhà C. theo lời đề nghị của bác sĩ điều trị, giáo sư dừng lại bên một bệnh nhân “đặc biệt”, một người béo tốt, hồng hào, khác hẳn đám bệnh nhân xanh xám, gầy nhom. Anh ta ngồi xếp bằng trên cái giường sắt, quanh mình bày một nải chuối tiêu đã bẻ mấy quả, một lọ đường, một hộp kẹo mở nắp và một gói bánh quy.
- Sao anh không xếp những thứ lỉnh kỉnh kia lên cái bàn con đầu giường, mà lại đem bày la liệt trên tấm vải trải giường trắng tinh như thế này cho nó dây bẩn ra?
- Dạ thưa Giáo sư, không kịp ạ!
- Không kịp cái gì? Tôi chưa rõ ý anh.
- Dạ lúc em đói bụng ấy mà, với tay ra không kịp ạ!
- Thưa Giáo sư – người bác sĩ điều trị nói rõ thêm - anh này bị một chứng bệnh mà từ trước tới nay chưa một người thầy thuốc nào phát hiện được trong toàn cõi Đông Dương: bênh hypolycémie tumorale (hạ đường huyết do khối u ở tụy). Khối u chỉ bé bằng hạt ngô, sờ nắn bên ngoài chẳng có cảm giác gì, chụp điện quang chẳng thấy rõ, vì vậy dễ bỏ qua. Cách điều trị tạm thời là cho uống nước đường, nhưng muốn chữa khỏi hẳn, thì phải mổ, cắt bỏ khối u. Tuy nhiên, ở nước ta chưa có ca mổ nào như thế cả!
GS Chung nhờ GS Tùng, người bạn của ông thời sinh viên, nay là nhà phẫu thuật nổi tiếng thế giới trực tiếp mổ ca đó. Khối u đúng là chỉ bé bằng hạt ngô, nằm ở khúc đuổi của tụy, sau khi bị cắt bỏ, người bệnh trở lại bình thường, không quá béo tốt như những năm mắc bệnh “háu ăn”…
GS Chung cũng đã phát hiện lần đầu tiên ở nước ta nhiều chứng bệnh khác như: bệnh gút, bệnh u ở tuyến thượng thận, bệnh Seckel, bệnh mất mạch,..
Đầu xuân Nhâm Dần - 1962, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến nhà riêng chúc Tết GS Đặng Văn Chung (người đeo kính trắng) và gia đình.
Ngay từ những năm đầu sau giải phóng Thủ đô, GS Đặng Văn Chung đã bắt tay biên soạn nhiều bộ giáo trình đại học như: Bệnh học nội khoa (hai tập), Điều trị học (hai tập). Hai bộ giáo trình này, về sau, được sửa chữa, bổ sung, in lại nhiều lần. Ông còn chỉ đạo Bộ môn Nội Đại học Y Hà Nội biên soạn cuốn Triệu chứng học nội khoa. Đó là những bộ giáo trình được giảng dạy tại các trường y ở khắp nước ta.
Ông chủ của những cẩm nang y khoa
Ngay từ những năm đầu sau này thủ đô giải phóng, GS Đặng Văn Chung đã bắt tay biên soạn nhiều bộ giáo trình đại học như : bệnh học nội khoa (2 tập), Điều trị học (2 tập). Hai bộ sách này được sửa chữa, bổ sung và in lại nhiều lần. Ông chỉ đạo môn Nội, Đại học y Hà Nội biên soạn cuốn Triệu chứng học nội khoa. Đó là những bộ sách được giảng dạy tại các trường đại học ở nước ta. Căn cứ vào đấy, các trường trung học y tế đã biên soạn thành những cuốn giáo trình đơn giản hơn để đào tạo y sĩ.
GS Đặng Văn Chung còn hợp tác với GS Trương Công Quyền biên soạn cuốn “Tra cứu y dược”.
Ngoài ra, ông không quên dành thời gian để viết những cuốn sách phổ biến kiến thức y học dành cho công chúng rông rãi, như: Giải đáp về tim mạch, Sức khỏe và bảo vệ sức khỏe,… Bạn đọc bình thường, nhất là những người lao động trí óc hay người cao tuổi (lớp người có nguy cơ cao trước các loại bệnh tim – mạch gây nhiều tử vong, như tăng huyết áp đột ngột, xơ vữa động mạch, tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, viêm nội tâm mạc cấp,.v.v) có thể tìm thấy nhiều điều bổ ích, thiết thực qua những cuốn sách phổ cập của ông. Đó không phải là loại tài liệu giáo khoa chuyên sâu, khó hiểu, hay là bản lược dịch, ‘xào xáo lại” tư liệu nước ngoài, mà là cả một “kho kinh nghiệm trị bệnh”, là những lời tâm tình, khuyên bảo dễ hiều, dễ nhớ, dễ thực hiện của một bậc thầy nội khoa từng trải, được diễn tả bằng lối văn sáng tỏ, chuẩn xác mà cũng tinh tế, dí dỏm của một cây bút am tường văn hóa Pháp cũng như văn hóa Á Đông. Mỗi câu, mỗi chữ đều được cân nhắc, gạn lọc qua trải nghiệm bản thân, chứ không phải chỉ giản đơn “sắp xếp lại có đầu có đuôi” những gì người khác đã viết.Tình hình sức khỏe và bảo vệ sức khỏe ở nước ta, cũng như trên thế giới, được Giáo sư trình bày đầy thuyết phục, từ góc nhìn hiện đại, với nhiều hiểu biết mới, cập nhật. Những ai chịu dành thời gian đọc kỹ cuốn sách ấy, đều cảm thấy vững tin hơn, bởi vì từ nay mình có trong tay cẩm nang để làm chủ bản thân, biết phòng bệnh từ xa ngay khi còn trẻ, khỏe; bao chứng bệnh hiểm nguy như đột quỵ, ung thư, chảy máu não, đái tháo đường, xơ gan, sỏi mật, suy thận mạn, khớp mạn, thấp tim,.v.v những chứng mệnh đang hằng ngày rình rập khi mà môi trường quanh ta bị nhiễm độc nhanh chóng, trầm trọng.
Theo GS Phạm Khuê, “phó tướng” của GS Đặng Văn Chung, người từng nhiều năm giữ chức Phó chủ nhiệm bộ môn Nội Đại học Y Hà Nội, kiêm Phó chủ nhiệm khoa Nội Bệnh viện Bạch Mai, thì hầu hết các thầy thuốc nội khoa ở nước ta – từ cán bộ giảng dạy đại học, trung học y – dược đến các bác sỹ điều trị tại các bệnh viện ở miền Bắc cũng như miền Nam - đều là học trò của GS Đặng Văn Chung; Anh chị em tín nhiệm bầu ông làm chủ tịch Hội đồng Nội khoa Việt Nam nhiều khóa.
Năm 2000, GS Đặng Văn Chung được Nhà nước ta phong tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về các công trình khoa học Y – Dược.
Nhà sư phạm y học hiếm có
“Nói đến thầy Đặng Văn Chung thì trước hết phải nói đến thầy là một nhà sư phạm y học hiếm có ở nước ta. Tác phong sư phạm của thầy không phải ở tính triết lý hay thuyết giáo mà ở ngay tính cách mẫu mực thị phạm trong công việc khám chữa bệnh hàng ngày cho bệnh nhân, qua đó thầy chỉ bảo dạy dỗ tận tình từng ly từng tý cho học trò của mình”. GS.TS Nguyễn Khánh Trạch đã nói về người thầy yêu kính của mình như vậy. Và có lẽ đó không phải chỉ là suy nghĩ của riêng ông.
Giảng đường mà GS Đặng Văn Chung từng lên lớp truyền đạt những kiến thức, những kinh nghiệm trong nghề cho các thế hệ sinh viên, bác sĩ không chỉ ở trường Đại học Y Hà Nội, mà còn ở các Bệnh viện trung ương (Hà Nội, TP Hồ Chí Minh) và một số bệnh viện địa phương. Dù ở nơi nào, với cương vị một thầy thuốc hết lòng vì người bệnh ông cũng nhiệt tình, đầy trách nhiệm truyền kiến thức, truyền tâm huyết với nghề cho những thế hệ kế tục tiếp theo.
Điều làm nhiều đồng nghiệp từng công tác cùng ông rất khâm phục, ngạc nhiên và thậm chí khó hiểu là vì sao GS Đặng Văn Chung có thể truyền dạy kiến thức ở mọi nơi mọi lúc như vậy? Ngoài trình độ chuyên môn bậc thầy về Nội khoa, ông còn thể hiện là một nhà sư phạm tài ba.
Và đối với người thầy, điều quan trọng không kém đó là việc giảng dạy phải được xuất phát từ sự yêu nghề, muốn truyền nghề cho thế hệ sau. Đó là những điều mà GS Đặng Văn Chung đã đau đáu trong suốt cuộc đời với nghiệp chữa bệnh cứu người. Những trang ghi chép với tiêu đề “Học làm thầy- Tôi làm thầy thế nào” bằng những nét bút rõ ràng, đôi chỗ có bổ sung sửa chữa của GS Đặng Văn Chung thật sự có giá trị như một cẩm nang, không chỉ cho ông trong suốt quá trình làm công tác giảng dạy đào tạo mà còn cho thế hệ sau.
Với GS Chung, bài giảng không phải là buổi thuyết trình mà phải có trình tự từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. Ông đã sử dụng hai phương pháp phối giảng và giảng thảo để truyền đạt cho sinh viên. Phối giảng là phối hợp với nhiều giảng viên để giảng giải về một vấn đề, còn giảng thảo là hình thức thảo luận, trao đổi của giảng viên với sinh viên về một đề tài, một vấn đề. Ông không muốn sinh viên tiếp thu kiến thức một cách thụ động, một chiều nên ông đã sử dụng hai phương pháp giảng dạy trên để sinh viên có thể tiếp thu nhiều kiến thức, cùng thảo luận đưa ra những sáng kiến, phát hiện bổ ích. Với Môn bệnh học, ông minh họa bằng hình ảnh, mô hình, biểu đồ một số bệnh cụ thể để sinh viên dễ nhớ, dễ hình dung. Trong ký ức của những sinh viên Y khoa được giữ lại trường, niên khóa 1954-1960, thì trong thời gian tập sự, trước khi bắt đầu đứng trên bục giảng cho sinh viên, bao giờ GS Chung cũng yêu cầu họ phải giảng trước cho ông và một số đồng nghiệp nghe, nếu đạt ông mới cho lên bục giảng, không đạt phải tập duyệt lại.
Thông qua việc truyền đạt những kiến thức chuyên môn, GS Đặng Văn Chung luôn căn dặn, giảng giải cho sinh viên về đạo đức nghề nghiệp, điều này có thể thấy rõ qua thái độ của bản thân Giáo sư với người bệnh. Với ông vấn đề đạo đức là một trong những yếu tố không thể thiếu của một người thầy thuốc. Bệnh nhân dù giàu hay nghèo, người quen hay không ông vẫn nhiệt tình chu đáo, ân cần chữa trị. GS Vũ Đình Hải kể: "Có lần, một bệnh nhân chỉ vì bước đi chậm chạp, nói năng e dè mà bị một bác sĩ trẻ gắt gỏng, giục đi nhanh và yêu cầu phải nói to, nói nhanh. GS Chung thấy vậy nhẹ nhàng bảo người bệnh cứ đi từ từ, nói từ từ. Sau ông quay sang chấn chỉnh thái độ trịch thượng của vị bác sĩ kia”. Không chỉ đơn thuần khám, chữa bệnh cho bệnh nhân, mà GS Chung còn quan tâm đến hoàn cảnh khó khăn của người bệnh để có thể chia sẻ bớt phần nào mối lo toan của họ. GS Đặng Văn Chung chính là người đã đề xuất: Sinh viên trường Y ra trường phải học thuộc lời thề Hippocrates để trau dồi Y đức.
Cả cuộc đời gắn bó với ngành Y, GS Đặng Văn Chung để lại những công trình nghiên cứu Nội khoa mang nhiều giá trị thực tiễn cao trong chẩn đoán và điều trị bệnh, đồng thời nó là cơ sở cho ra đời những tập giáo trình, những quyển sách về Nội khoa rất cần thiết cho việc dạy, học và nghiên cứu. Và với nhiều thế hệ học trò cũng như đồng nghiệp, GS Đặng Văn Chung luôn là một người thầy đáng nể trọng và quý mến, ông là một Nhà sư phạm y học hiếm có.
